মহাপুৰুষ শ্রীমন্ত শংকৰদেৱ

Published on June 5, 2025

মহাপুৰুষ শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱ (১৪৪৯–১৫৬৮) অসমৰ এক ব্যক্তি-মহানৱিজ্ঞান যিনি ধৰ্মীয়, সামাজিক, সাহিত্যিক ও সাংস্কৃতিক ক্ষেত্ৰত যুগান্তকাৰী ৰূপান্তৰ সাধন কৰিছিল। সমাজ সংগঠক, ধৰ্মগুৰু, শ্ৰেষ্ঠ কবি, নাট্যকাৰ, সংগীতজ্ঞ, চিত্ৰকাৰ তথা অসমীয়া জাতিৰ গঢ়নিৰ কাৰিগৰ হিচাপে তেওঁ অসম তথা উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ আত্মিক ও সাংস্কৃতিক দিশ নিৰ্দেশনা কৰিছিল। তেওঁৰ নৱবৈষ্ণৱ ধৰ্ম বা এক-শৰণ-নাম ধৰ্মই অসমীয়া সমাজক ভিতৰৰ পৰা একত্ৰিত কৰি তুলিছিল।

জন্ম, পঢ়াশুনা আৰু শৈশৱ

শংকৰদেৱৰ জন্ম বৰ্তমানৰ নগাঁও জিলাৰ বৰদোৱা আলিপুখুৰীত হৈছিল। তেওঁৰ পিতাৰ নাম কুসুম্বৰ ভূঞা আৰু মাতৃ সত্যাসন্ধা। অতি কণমানি বয়সতে মাতৃ-পিতৃক হেৰুৱাই তেওঁৰ দিহা-পতা হৈছিল বুঢ়ীমাক খেৰসুতীৰ তত্বাৱধানত। খেলধেমালি প্ৰিয় শিশুজনৰ বিদ্যাৰ প্রতি বিশেষ উৎসাহ নাছিল যদিও তাঁক বুঢ়ীমাকে মহেন্দ্ৰ কন্দলি ঠাইৰ বিখ্যাত টোলত নামভৰ্তি কৰে। বিদ্যালয়ত থাকোঁতে কিশোৰ শংকৰদেৱ নিজে কবিতাও ৰচনা কৰিছিল।

বিবাহ, সংসাৰ আৰু তীৰ্থভ্ৰমণ

ঊনিশ বছৰ বয়সত সূৰ্যৱতী নামৰ কন্যাৰ সৈতে বিয়া হয়। তেওঁৰ জীৱনৰ প্ৰথম পত্নী আৰু কন্যা অতি অল্পবয়সতে মৃত্যুমুখত পৰে। পৰবৰ্তী সময়ত কালিন্দী নামে দ্বিতীয় বাৰৰ কাৰণে বিবাহ কৰে। তেতিয়াৰ সমাজত কেপালে ভুঞাসকলে নানা সামন্তীয় দ্বন্দ্বত জড়িত আছিল। এই পৰিৱেশতে শংকৰদেৱে সংসাৰৰ পত্নীকালো দেখুৱাই সমাজৰ দুশাসনৰ বিৰুদ্ধে নৱ দৰশনৰ সন্ধানত বিচৰা আৰম্ভ কৰে। শিক্ষাগুৰু তথা গোট কেইজনো অনুগামী সংগীশিষ্যৰ সৈতে তিনি-চাৰি দশকৰ এক সুদীর্ঘ তীৰ্থভ্ৰমণ কৰে—গঙা, বৃন্দাবন, ৰামেশ্বৰম, পূৰী, দ্বাৰকা, কাশী আদি ধৰ্ম-কেন্দ্ৰ ভ্ৰমণ কৰি ভক্তি আন্দোলনৰ মূল সাৰ, স্বচ্ছতা, সমতা বুজি আহে।

এক-শৰণ-নাম-ধৰ্ম: অসমীয়াত ধৰ্মীয়-সামাজিক বিপ্লৱ

দেশলৈ ঘূৰি আহি শংকৰদেৱে “এক শৰণ নাম ধৰ্ম” আৰম্ভ কৰে। ইয়াত কৃষ্ণ নমস্যক কেন্দ্ৰস্থ কৰি সমগ্ৰ জনসাধাৰণক জাত-বৰ্ণ-পেশা, ধৰ্ম-সম্প্ৰদায়-সমষ্টিৰ উৰ্ধে লৈ যোৱা চেষ্টা কৰে। তেওঁ নামঘৰ, সত্ৰ পৰম্পৰা, ভাওনা আদি প্ৰচলন কৰি সম্প্ৰীতি, সাম্য আৰু জনসম্পৃক্ততা বঢ়াই তুলিছিল। জাত-পেঁচ আৰু অস্পৃশ্যতাৰ কঠোৰ সমাজ সংস্কৃতিত সকলোকে একে স্থানে ঠাই দিছিল।

সাহিত্য, সংগীত, নাট-নৃত্য আৰু চিত্ৰকলাত অনন্য অবদান

শংকৰদেৱ অসমীয়া সাহিত্যৰ মূল আধাৰ। তেওঁৰ “কীৰ্তন-ঘোষা”, “ভগৱত”ৰ অসমীয়া অনুবাদ, বৰগীত, অংকীয়া নাট—অসমীয়া সাহিত্য আৰু সংগীতৰ ধ্ৰুব তারা। তেওঁ কীৰ্তন-ঘোষাৰ উদাহৰণত সহজ ভাষা আৰু ৰাজহুৱা পৰিসৰত ধৰ্মীয় ভাব প্ৰকাশৰ উপযোগী আদৰ্শ আগবঢ়ায়। বৰগীতৰ সৃষ্টিত সংগীতৰ মাজেৰে আধাত্মিক শুদ্ধতা আৰু বিশ্বাসীৰ মাজত ঐক্য গঢ়িছে। সত্ত্ৰীয়া নৃত্য আৰু ভাওনা নাট শংকৰদেৱে স্বয়ং নিৰ্মাণ কৰি অসমীয়া সংস্কৃতিত প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল।

চিত্ৰকলা প্ৰতি তেওঁৰ সমান আগ্ৰহ আছিল। সত্ৰ মঙলা, গোপী-উদ্ধৱ আলিঙ্গন, বৰগীত শিৰোনামৰ বহু চিত্র আজি সত্ৰ-মন্দিৰত সংৰক্ষিত।

সমাজ সংস্কাৰ আৰু একতাৰ বাণী

তেতিয়াৰ অসমত ভিন্ন জাতি-উপজাতি—নগা, মিৰি, গাৰো, খাচি, যৱন আদি—সমাজত আৱদ্ধ থাকিলেও শংকৰদেৱৰ ধৰ্মত সকলো সমান। সত্ৰ-নামঘৰত সকলোৰে সমান স্বীকৃতি। বহু দীন-দুৰ্বল জাতিসমূহক মানবতা আৰু ধৰ্মীয় সাম্যৰ পথ দেখুৱাই অসমীয়া জাতি-মলিক জাতি হিচাপে গঢ়ি তুলিছিল। অসমৰ সাহিত্য, সংগীত, নৃত্য, চিত্ৰশিল্প আদি ক্ষেত্ৰত তেওঁৰ গভীৰ সংশ্লিষ্টতা আছে।

শিষ্যবৃন্দ আৰু সাংগঠনিক পৰিচালনা

শংকৰদেৱৰ অতি দৰকাৰী শিষ্য আছিল মহাপুৰুষ মাধৱদেৱ—ধাৰ্মিক আন্দোলনৰ অন্যতম স্তম্ভ। দুয়ো পথিকৃৎ ‘মণিকাঞ্চন সংযোগ’ৰূপে অসমীয়া সমাজ-জীৱনত যুগান্তৰ আনিছিল। সত্ৰ-প্ৰথা, নামঘৰ, সত্ৰীয়া কলা, ভাওনাঘৰ—এতিয়া অসমীয়া সমাজৰ আত্মা। শংকৰদেৱ সংঘ, বিশ্ববিদ্যালয় আৰু বঁটা আদিত তেওঁৰ নাম বিশ্বপ্ৰসিদ্ধ।

অৱসান আৰু উত্তরাধিকাৰ

১৫৬৮ চনত শংকৰদেৱৰ মৃত্যুৰ পাছত তেওঁৰ আদর্শ, সাহিত্য, সংগীত আৰু শিক্ষা আজিও পৰম্পৰাগতভাবে অটুট আছে। সত্ৰ, নামঘৰ, ভাওনাশালিত তেওঁৰ আদৰ্শ পূজা হয়। অসমীয়া জাতিৰ একতা, শুদ্ধতা, সততা আৰু মানব সম্প্ৰদায়ৰ ধাৰা তেওঁৰে পূৰ্বসূৰ্য।

উপসংহাৰ

শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱৰ জীৱন, কৰ্ম আৰু আদর্শে অসমীয়া জাতি-সংস্কৃতিক পূৰ্ণাঙ্গ, বিশ্বমানৱকল্যাণমুখী সমাজৰূপ দান কৰিছে। তেওঁৰ সৃষ্টি-সম্ভাৰত অসম তথা ভাৰতীয় সমাজ চিৰকাল আলোকিত থাকিব।